کارایی بتن تازه
کارایی بتن + چگونگی اندازه گیری آن
کارآمدی خاصیتی است که بهطور مستقیم بر مقاومت، کیفیت، ظاهر و حتی هزینه برآورد شده برای شروع و اتمام عملیات بتنریزی و بتن آماده تآثیر میگذارد. کارآیی ایدهآل به معنای برآورده کردن انتظارات متفاوت افراد متفاوت میباشد. انتظارات و برنامههای مختلفی هنگام طراحی بهینه بتن توسط تیم طراحی و ساختوساز وجود دارد. مهندس سازه استحکام بالاتر و پیوند قویتر بین بتن و فولاد میخواهد، معمار نگران جذابیتهای ظاهری و زیبایی سازه است، ظرفیت بارگذاری برای مالک اهمیت دارد. زیرا اجازه میدهد تا مقاطع کوچکتری از عناصر ساختی استفاده گردد و در نتیجه از فضای بیشتری بهرهبرداری نماید،یک کارگر نیاز به ترکیبی دارد که به راحتی جابهجا شود و در محل مورد نظر بهآسانی قرارگرفته ،یکپارچه و متراکم شود ودر کل تمام دستاندرکاران دنبال گزینهای هستند که به سرعت به یک محصول بادوام و باکیفیت دست یابند. مخلوط بتنی با قابلیت کارایی بالا، بسیاری از این انتظارات را به تعادل میرساند و به ایجاد محصولی با کیفیت و با ماندگاری طولانی منجر میشود.
کارآیی بتن
کارایی بتن یک خاصیت مخلوط بتن تازه است که استفاده از بتن را بدون از دست دادن کیفیت برای کاربری سهل و آسان مینماید .
ASTM کارایی بتن تازه را چنین تعریف میکند:
این ویژگی عبارتست از حداکثر تلاش مورد نیاز جهت کاربری بتن با از بین رفتن کمترین میزان همگنی بتن تازه
به زبان ساده وقتی از کارایی بتن صحبت میشود منظور میزان قابلیت آن در حمل، ریختن، تراکم، پرداخت و عملآوری بتن میباشد که بهطور مستقیم به روانی بتن بستگی دارد و عواملی چون تراکم آرماتور، مواد افزودنی ونوع قالببندی هنگام بتنریزی نیزدر کارایی آن بیتآثیر نیستند .
انواع کارآیی بتن
بتن را از نظر کارآیی میتوان به سه نوع زیر تقسیم کرد:
۱- بتن غیر قابل اجرا
۲- بتن با کارآیی متوسط
۳- بتن بسیار کارآمد
بتن غیرقابل اجرا
این بتن بهعنوان بتن خشن نیز شناخته میشود، مقدارآب آن بسیار کم بوده و مخلوط کردن آن بهخصوص با نیروی دست کار آسانی نمیباشد . بهدلیل مقدار آب بسیار کمی که دارد پیوند بین مصالح و خمیر سیمان بهدرستی صورت نمیگیرد ، جدایی سنگدانهها در آن بالا میباشد و چسبندگی کامل اتفاق نمیافتد بهطوریکه حفظ حالت همگن مخلوط بتن تازه بسیار دشوار میباشد و تراکم بتن بهسختی انجام میپذیرد. در این نوع بتن نسبت آب به سیمان کمتر از ۰.۴ درصد میباشد.
بتن با کارآیی متوسط
از این نوع بتن در بیشتر کارهای ساختمانی میشود . عمل اختلاط ، حملونقل و بتنریزی در این بتن بدون جداسازی اجزاء تشکیلدهنده و از دست دادن حالت همگن آن اتفاق میافتد . از کارآیی این بتن عموما در کلیه سازهها با حجم آرماتور سبک استفاده میشود، در این نوع بتن فاصله بین آرماتورها به بتن این اجازه را میدهد که پیوند بین آرماتور و بتن بهطور کامل صورت پذیرد ،از پدیده جداسازی جلوگیری گردیده و بتن بهطور کامل متراکم گردد . در این نوع بتن نسبت آب به سیمان بهطور متوسط بین ۰.۴ تا ۰.۵۵ درصد متغییر میباشد.
بتن بسیارکارآمد
در بتن بسیارکارآمد عمل اختلاط، حملونقل، قرار گیری در قالب و متراکم شدن آن در سازه بسیار آسان انجام میشود این بتن اغلب زمانی استفاده میشود که تراکم مؤثر بتن امکانپذیر نباشد یا زمانیکه بخواهد بتن در حجم انبوه استفاده شود. بتن بسیار کارآمد میتواند به راحتی جریان یابد و بدون هیچگونه مشکلی در سازه قرارگیرد اما نکته حائز اهمیت اینجاست که در این بتن احتمال جداسازی بالا میباشد و امکان از دست دادن حالت همگن بتن وجود دارد . سنگدانههای درشت تمایل به استقرار در پایین کار داشته و این امر باعث میشود خمیر بتن یا باصلاح شیره بتن به سطح آمده جداشدگی اتفاق بیفتد.از این بتن درسازههای با حجم بالای آرماتور استفاده میشود بهخصوص در جاییکه امکان ویبره کردن بتن وجود نداشته باشد . بهعنوان مثال میتوان گفت که بتن خودتراکم نمونه بارزی از بتن بسیار کارآمد میباشد، این بتن بهگونهای طراحی شده است که علاوه بر روانی بالایی که دارد در برابر جداسازی بسیار مقاوم میباشد .
در این نوع بتن نسبت آب به سیمان بیشتر از ۰.۵۵ درصد میباشد.
در هر ساختوساز کارآیی بتنی که استفاده میشود بسته به نوع سازه و حجم تراکم مورد نیاز تعریف میگردد و میتواند از پروژهای به پروژه دیگر متفاوت و یا یکسان باشد بهعنوان مثال کارآیی بتن مورد نیاز برای ساخت قطعه با کارایی بتن مورد نیاز جهت ساخت پایه بتونی انبوه در یک حد و اندازه میباشد و یا کارایی مورد نیاز در هنگام استفاده از ویبراتورها برای ساختوساز با زمانیکه ویبراتورها استفاده نمیشوند متفاوت است ویا بهطور مشابه کارآیی بتن استفاده شده در قسمتهای پرعمق با بخشهای کمعمق متفاوت میباشد و همیشه نمیتوان از یک بتن با کارآیی یکسان در هردو قسمت بهره برد.
عوامل مؤثر بر کارآیی بتن
۱- نسبت آب به سیمان
۲- مقدار و نوع مصالح
۳- مقدار و نوع سیمان
۴- شرایط آب و هوایی
الف- درجه حرارت
ب- باد
۷- ترکیبات شیمیایی
۸- نسبت ماسه به کل مصالح
در زیر به تآثیر هرکدام از این عوامل بر میزان کارآیی اشاره گردیده است:
نسبت آب به سیمان
هرچه نسبت آب به سیمان بیشتر باشد کارآیی بتن بالاتر خواهد بود .با افزودن آب بیشتر روانی اجزاء بیشتر شده کارآیی را بالا میبرد اما استحکام بتن را کاهش میدهد زیرا با افزایش حجم آب با تخلخل بیشتر بتن روبرو خواهیم شد همچنین منجر به هدر رفتن شیره بتن میگردد از اینرو افزایش مقدار آب میتواند باعث فرار دوغاب سیمان از طریق فواصل بین قالبها گردد و نتیجه آن یک بتن ضعیف بدون استحکام خواهد بود .
مقدار و نوع مصالح
از آنجا که مصالح بزرگتر مساحت نسبتآ کمتری دارند ( برای پوشش خمیر سیمان ) و از آنجا که آب کمتر به معنای سیمان کمتر نیز میباشد اغلب گفته میشود که بهتر است از بزرگترین اندازه اسمی مصالح و سختترین ترکیب استفاده گردد ،بیشتر عناصر ساختمانی با حداکثر اندازه مصالح ۴/۳ تا یک اینچ ساخته میشوند. از آنجا که پدیده جمعشدگی دربتن بهطور مداوم و پس از گذشت سالها همچنان اتفاق میافتد باید پذیرفت که بتن پس از بارگذاری هرگز به حجم اولیه خود برنمیگردد بنابراین هرچه از میزان مصالح بیشتری استفاده کنیم، مخلوط خشنترشده و بتن کارآیی کمتری خواهد داشت.
استفاده از مصالح گرد گوشه با سطح صاف موجب افزایش کارآیی شده در صورتیکه مصالح خشن و زاویه دار کارآیی بتن را کاهش میدهند .مصالح زاویه دار موجب پوسته پوسته شدن، انبساط و یا کشیدگی طولی میشوند بنایراین کاهش کارآیی را بهدنبال خواهند داشت اما دانههای گرد وصاف با نیاز کمتر به آب و اینکه خودشان به سادگی جریان مییابند کارآیی بتن را بالاتر برده و نسبت آب به سیمان را بهخودی خود پایین میآورند. مصالح متخلخل برای رسیدن به درجه مطلوب کارآیی به آب بیشتری در مقایسه با سنگدانههای غیرجاذب دارند.
مقدار و نوع سیمان
میزان سیمان نیز در کارآیی بتن نقش بهسزایی دارد چرا که هرچه نسبت سیمان بیشتر باشد کارآیی کمتر خواهد شد به این دلیل که سیمان کمتر به معنای آب کمتر است و نتیجه آن یک خمیر سیمانی سفت و غیر کارا خواهد بود.
شرایط آب و هوایی
الف - درجه حرارت: هرچه درجه حرارت بالاتر باشد تبخیر افزایش میبابد و با کاهش آب موجود کارآیی نیز کاهش مییابد.
ب - باد: با افزایش سرعت باد میزان تبخیر نیز افزایش مییابد که باعث کاهش میزان آب و در نهایت کاهش کارآیی میشود.
ترکیبات شیمیایی
از ترکیبات شیمیایی میتوان در جهت افزایش کارآیی استفاده کرد.
با استفاده از مواد حبابساز که مثل توپی از حباب اکسیژن بین ذرات عمل میکنند کاهش شیره بتن ، افزایش تحرک ذرات ، کاهش جداسازی آنها و در نهایت افزایش کارآیی بتن را خواهیم داشت .هم چنین مواد پوزولان مرغوب نیز موجب روانی بتن و در نتیجه کارآیی بیشتر خواهند گردید.
نسبت ماسه به کل مصالح
هرچه نسبت ماسه به کل مصالح بیشتر باشد کارآیی بتن کاهش مییابد زیرا ماسه سطح بیشتری اشغال کرده و هرچه سطح تماس بیشتر شود مقاومت نیز بیشتر میشود.
علاوه بر عوامل فوق شرایط کارآیی برای ساخت بتن بستگی به موارد زیر دارد:
نوع کارآیی سازه
روش اختلاط بتن
ضخامت محل بتنریزی
ضخامت میلگردها
روش تراکم
فاصله تا محل بتنریزی ( نوع حمل و نقل)
روش بتنریزی
شرایط محیطی
رابطه بین مقاومت و کارآیی بتن
با افزایش نسبت آب به سیمان مقاومت بتن کاهش مییابد . افزایش نسبت آب به سیمان بیانگر افزایش کارآیی بتن میباشد بنابراین میتوان گفت مقاومت بتن با کارایی آن نسبت عکس دارد. دلیل این رابطه این است که آب حاصل از بتن خشک میشود و پس از گیرش بتن حفرههایی باقی میمانند ، هرچه آب بیشتر باشد تعداد حفرهها بیشتر میشود بنابراین افزایش تعداد حفرهها مقاومت فشاری بتن را کاهش میدهد بدین جهت برقرای توازن بین مقاومت و کارایی یکی از اصول مهم در بتنریزی میباشد.
کارایی بتن را میتوان با استفاده از مصالح گردگوشه و مواد افزودنی مناسب افزایش داد . با استفاده از مواد افزودنی مانند ترکیبات هواساز قابلیت کارآیی بدون افزایش نسبت آب به سیمان افزایش مییابد و با این امر مقاومت و کارایی در یک راستا در تولید بتن مرغوب و قابل اجرا حرکت خواهند کرد.
چگونه از کارایی بتن اطمینان حاصل کنیم؟
برای رسیدن به تراکم کامل در بتن باید یکسری عوامل دست به دست هم دهند تا بر نیروی اصطکاک بین مواد غلبه کنند . بدیهیاست که تنها با انجام یک تست واحد نمیتوان تمام عوامل را ارزیابی نمود در حقیقت بسیاری از این موارد به راحتی قابل ارزیابی نمیباشند حتی اگر برخی آزمونهای استاندارد برای ارزیابی آنها در شرایط خاص طراحی شده باشد .
بهطور عام بتنهای مرطوب کارایی بیشتری نسبت به بتنهای خشک دارند ،اما بتن با همان قوام ممکن است از لحاظ کارایی متفاوت باشد .ازآنجا که استحکام بتن از وجود حفرهها در جرم متراکم شده تآثیر میپذیرد دستیابی به حداکثر تراکم ممکن بسیار ضروری است . وجود حفره در بتن باعث کاهش چگالی شده و استحکام را به شدت کاهش میدهد ۵٪ از حفرهها میتوانند مقاومت را تا ۳۰٪ درصد کاهش دهند .پدین منظور از آزمونهای مناسب میتوان برای تعیین حدود کارایی بتن استفاده کرد. که در ادامه بحث به بررسی آنها خواهیم پرداخت.
مزایای استفاده از بتن روان
بیشتر کارایی بتن، قبل از سخت شدن آن است؛ همین مسئله نیز سبب شده است که یکی از ضروری ترین شرایط استفاده از بتن، بتن روان باشد. به صورت کلی میتوان گفت که بتن روان فقط در پروژههای ساخت و سازی که در آنها از بتن پیش ساخته استفاده میشود کاربرد ندارد و در بقیه موارد مثل بتن ریزی کاربردهای بسیاری دارد که در ادامه به برخی از مزیتهای آن اشاره خواهیم کرد.
1. فوندانسیون اسکلت ستونها: بتن روان به راحتی در اطراف آرماتورها جریان پیدا میتوان و به همین دلیل نیز استفاده از بتن روان در ساخت و ساز به استحکام و پایداری بیشتر سازه کمک بسیاری خواهد کرد.
2. فوندانسیون اسکت سقفها: استفاده از بتن روان در فوندانسیون سقف به توضیح یکنواخت بتن و نیز کاهش احتمال ترک خوردگی کمک خواهد کرد.
3. فوندانسیون دیوارها: استفاده از کارایی بتن روان در ساخت دیوارها به دلیل نفوذ پذیری بالایی که دارد، منجر به افزایش مقاومت خواهد شد.
4. ساخت بتن آرمه: از آنجایی که بتن روان ویژگیهای منحصر به فرد بسیاری دارد؛ به راحتی با آرماتورها ترکیب شده و بتن آرمه با کیفیت بالا را تولید میکند.
افزودنیهای بتن
افزودنیهایی که به بتن اضافه میشوند به منظور بهبود کارایی بتن است که در حین اختلاط این کار صورت میگیرد. اضافه کردن این مدل افزودنیها میتواند عملکرد بتن را بهبود بخشیده و به عنوان مثال زمان گیرش و مقاومت آن را بهبود ببخشد. در این بخش به برخی از این موارد اشاره خواهیم کرد.
1. افزودنی کاهنده آب
این افزودنی همانطور که از نام آن مشخص است به منظور کاهش میزان آب مورد استفاده قرار میگیرد و میتواند به افزایش مقاومت بتن و کاهش میزان نفوذپذیری کمک بسیاری کند.
2. افزودنی تسریع کننده گیرش
این نوع افزودنی زمان گیرش بتن را کمتر کرده و کمک میکند تا بتن سریعتر سخت شود. از این مدل افزودنی بیشتر در شرایط سرد و پروژههایی که نیاز به انجام سریع دارند استفاده میشود.
3. افزودنی هوازی بتن
این مدل افزودنی منجر به ایجاد حبابهای هوا در بتن خواهد شد و وجود چنین افزودنی داخل بتن به افزایش مقاومت آن در برابر یخ زدگی و ذوب شدن کمک بسیاری خواهد کرد.
4. افزودنی کند کننده گیرش
برخلاف افزودنی تسریع کننده گیرش از این مدل افزودنی برای طولانیتر کردن زمان گیرش استفاده میشود. این مدل افزودنی بیشتر برای پروژههایی به کار میرود که نیاز به زمان بیشتری برای کار با بتن دارند. همچنین لازم به ذکر است که در شرایط گرم و خشک نیز از این مدل افزودنی استفاده میشود.
5. افزودنیهای خاص
یکی دیگر از انواع افزودنی، افزودنیهای خاص هستند که همانطور که از نام آن مشخص است برای مقاصد خاصی مورد استفاده قرار میگیرند. به عنوان مثال افزودنیهای ضدآب، ضد آتش و افزودنیهای افزاینده مقاومت از جمله این موارد هستند.
6. افزودنیهای پوزولانی
این مدل افزودنی گاهی از مواد طبیعی و گاهی نیز از مواد مصنوعی تولید میشود. به صورت کلی افزودنیهای پوزولانی به افزایش میزان مقاومت و دوام بتن کمک بسیاری میکنند. همچنین لازم به ذکر است که این مدل افزودنی به کاهش میزان نفوذپذیری بتن و بهبود خواص آن نیز کمک بسیاری خواهد کرد.
معرفی آزمایش های کارایی بتن
به صورت کلی چندین تست برای پی بردن به کارایی بتن و استاندارد بودن بتن خودتراکم وجود دارد که که در این بخش به چند مورد از مهمترین آنها و نیز اهمیت آزمایش بتن میپردازیم.
آزمایش مخلوط اسلامپ
یکی از معروفترین آزمایشهایی که برای سنجش کارایی بتن از آن استفاده میشود، آزمایش اسلامپ است. این آزمایش برای بررسی و ارزیابی کارایی بتن است. در این آزمایش ابتدا درون مخروط ناقص را مرطوب کرده و سپس آن را روی یک صفحه فلزی و در قسمت مرکز قرار داده و به واسطه فشار پا آن را در جهت صفحه قائم فشار میدهند. بعد از این مرحله مخلوط سیمان داخل مخروط ریخته میشود. البته در این مرحله باید توجه داشته باشید که هیچگونه ضربه و یا لرزشی نباید رخ دهد. سپس اقدام به برداشتن بتن اضافه کرده و مخروط را به آرامی به سمت بالا کشیده و سپس زمان پخش آن را به کمک کرنومتر اندازه گیری میکنیم. ملات سیمانی که دارای اسلامپ است بهترین گزینه برای بتن ریزی روی سطوح به شمار میرود.
تستر K-slump
تستر K-slump یکی از ابزارهایی است که برای کارایی و روان بودن بتن از آن استفاده میشود. در این مدل تست از یک مخروط استاندارد استفاده میشود که در بالای یک پایه قرار گرفته و جنس آن معمولا از فلز است. در این آزمایش نیز به مانند روشهای قبل که به آنها اشاره کردیم مخروط را پر کرده و سطح آن را صاف میکنیم. بعد از پر شدن مخروط به آرامی برداشته شده و میزان افت بتن اندازه گیری میشود. به بیان ساده هر چقدر میزان افت بیشتر باشد؛ یعنی بتن روانتر و بهتر است.
آزمایش قیف v شکل
یکی دیگر از آزمایشهایی که از آن برای تعیین میزان روان بودن و کارایی بتن استفاده میشود، آزمایش قیف v شکل است. این آزمایش توسط ژاپن طراحی شده است. حجم قیف مورد استفاده برای این آزمایش 12 لیتر است و بیشتر برای بتنها با حداکثر سایز 20 میلیمتر کاربرد دارد. برای انجام این آزمایش ابتدا باید سطوح دستگاه را مرطوب کرده و سپس مخلوط را بدون اعمال هیچگونه فشاری به داخل قیف v شکل میریزیم.
البته همواره دقت کنید که دریچه قیف بسته باشد و سطح دستگاه را نیز با ماله صاف کنید. سپس یک سطل با ظرفیت مناسب زیر قیف v شکل قرار دهید و بعد از گذشت 10 ثانیه از ریختن مخلوط به داخل قیف، دریچه را باز کرده و منتظر بمانید تا مخلوط به صورت کامل از داخل قیف v شکل خالی شود. اگر مخلوط داخل قیف v شکل در مدت زمان 5 دقیقه به صورت کامل تخلیه شود؛ نشاندهنده روان بودن و کارایی بهتر بتن است.
بررسی بتن خودتراکم
همانطور که پیش از این نیز به آن اشاره کردیم بتن خودتراکم نوعی از بتن است که بدون نیاز به اعمال فشار به صورت خودکار در داخل قالب جای میگیرد. این مدل از بتن مزیتهایی را به همراه دارد که در این بخش به برخی از آنها اشاره خواهیم کرد.
1. روان
یکی از ویژگیهای منحصر به فرد بتن خود تراکم این است که بسیار روان و سیال است و به همین دلیل نیز به راحتی در قالبها جای میگیرد و آرماتورها را نیز به خوبی در بر میگیرد.
2. چسبندگی و انسجام
به دلیل موادی که در این مدل از بتن به کار رفته است، بتن روان خاصیت چسبندگی و انسجام بسیار خوبی دارد؛ که منجر به جدا نشدن ذرات از یکدیگر و جلوگیری از بروز ترک خواهد شد.
3. کاهش نیاز به نیروی انسانی
بتن روان دیگر نیازی به اعمال فشار توسط نیروی انسانی ندارد و به راحتی در قالب جای میگیرد و به همین دلیل نیز نیروی انسانی مورد نیاز برای بتن ریزی کمتر خواهد بود و در هزینه و زمان صرفه جویی خواهد شد.
چه کسی مخترع بتن خودتراکم است؟
بتن خود تراکم در سال 1980 توسط یک گروه تحقیقاتی به رهبری پروفسور هاجی موری (Hajime Okamura) در توکیو توسعه داده شد. هدف از این اختراع طراحی بتنی بود که بتواند بدون نیاز به ویبره و فشردهسازی به صورت خودکار در داخل قالب جای گیرد. این نوع بتن در مقایسه با انواع بتن خاصیتهای بسیاری دارد و امروزه به صورت گسترده مورد استفاده قرار میگیرد.
انواع تست کارایی بتن خودتراکم
از تستهای بسیاری برای کارایی بتن خودتراکم استفاده میشود که در این بخش به برخی از مهمترین آنها اشاره خواهیم کرد.
-
تست جریان اسلامپ
تست جریان اسلامپ یکی دیگر از روشهای سنجش روان بودن و نیز کارایی بتن است. در این آزمایش روان بودن جریان و سهولت ریخته شدن بتن در داخل قالب بتن مد نظر است. در این روش برخلاف آزمایش مخروط اسلامپ که سرعت ریختن بتن اندازه گیری میشود، میزان نشست بتن اندازه گیری میشود. و هر چقدر نشست بیشتر باشد، بتن روانتر خواهد بود.
تست J-Ring یا حلقه J (قابلیت عبور)
این نوع تست بیشتر در آزمایشگاهها استفاده میشود و در آن سیمان باید از میان موانع عبور کند. روش انجام این تست بدین صورت است که ابتدا مخروط ناقص اسلامپ را در وسط حلقه J قرار میدهیم و سپس 6 لیتر بتن را به آرامی اضافه میکنیم. زمانی که بتن ریزی به پایان رسید، خروط را در جهت قائم و با سرعتی ثابت خارج میکنیم. به کمک این تست میتوان اختلاف ارتفاع بتن را در داخل و خارج از حلقه در چهار نقطه اندازه گیری کرد.
-
تست L-Box یا جعبه L
تست L-Box یا جعبه L یکی از آزمایشهایی است که برای ارزیابی قابلیت پمپاژ و کارایی بتن از آن استفاده میشود. در این آزمایش از موانعی برای عبور بتن استفاده میشود. این آزمایش شامل دو بخش است که به صورت L طراحی شدهاند که یکی به صورت افقی و دیگری به صورت عمودی است. در مرحله اول بتن به داخل جعبه L ریخته شده و بعد از پر شدن، دریچه در انتهای قسمت عمودی به آرامی باز میشود تا بتن شروع به حرکت کند. بعد از این که بتن از حرکت ایستاد؛ فاصلهای که بتن در قسمت عمودی جعبه L طی کرده است را اندازه گیری میکنیم.
واحد تحقیق و توسعه شرکت پایهان بتن